Neolithic Greece beyond the Village

Paul Halstead In Κ. Soueref, E. Kotzabopoulou, K. Liampi, S. P. Morris & J. K. Papadopoulos 2017 (eds), Σπείρα. Επιστημονική συνάντηση προς τιμήν της Αγγέλικας Ντούζουγλη και του Κωνσταντίνου Ζάχου, Athens: 39-47.

Ένα από τα ζητήματα που έχουν απασχολήσει τόσο την Αγγελικά Ντούζουγλη όσο και τον Κωνσταντίνο Ζάχο είναι ο προσδιορισμός και η ερμηνεία των ριζοσπαστικών αλλαγών στην κατοίκηση του ελλαδικού χώρου στις νεότερες φάσεις τη; Νεολιθικής. Στις πρωιμότερες φάσεις της Νεολιθικής, μεγάλα και μακρόβια «χωριά» με σχετικά καλοχτισμένα και «μόνιμα» σπίτια, κατανεμημένα κυρίως στις ευφορότερες περιοχές, φαίνεται να ήταν το επίκεντρο της κοινωνικής ζωής, όπως και της σύγχρονης αρχαιολογικής έρευνας. Αντίθετα, στις νεότερες φάσεις της Νεολιθικής και ιδιαίτερα σε περιοχές σχετικά ακατάλληλες για την καλλιέργεια σιτηρών και οσπρίων, παρατηρείται επίσης, ευρεία κατοίκηση μικρών υπαίθριων «συνοικισμών» (π.χ. των Δολιανών) με λείψανα από πρόχειρες καλύβες, καθώς επίσης, και χρήση σπηλαίων-βραχοσκεπών (π.χ. του σπηλαίου του Ζα). Κατά την Αγγέλικα Ντούζουγλη και τον Κωνσταντίνο Ζάχο, αυτές οι αλλαγές στην οικιστική αρχιτεκτονική και την κατανομή της κατοίκησης σχετίζονται με αύξηση της κλίμακας της κτηνοτροφίας και επομένως, των μετακινήσεων των κοπαδιών. Άλλοι θεωρούν απίθανη την ύπαρξη ειδικευμένων κτηνοτρόφων στη Νεολιθική, εν απουσία αστικών αγορών. Αυτή η φαινομενική διαφωνία, εν μέρει, οφείλεται σε ασάφειες ορολογίας, εφ’ όσον ο όρος «κτηνοτροφία» μπορεί να αναφέρεται και στη διαχείριση μεγάλων, εποχιακά μετακινούμενων κοπαδιών από ειδικευμένες ομάδες (π.χ. τους Βλάχους ή τους Σαρακατσάνους), αλλά και μικρών, μη μετακινούμενων κοπαδιών (π.χ. που βόσκουν στα χωράφια ενός μεικτού γεωργοκτηνοτροφικού χωριού).

Αντίθετα με την Ελλάδα, στη βορειοδυτική Μεσόγειο (από τις ακτές της Δαλματίας μέχρι την ανατολική και κεντρική Ισπανία), υπάρχουν άφθονες ενδείξεις από τις πρωιμότερες φάσεις της Νεολιθικής για τη χρήση σπηλαίων-βραχοσκεπών για να στεγάσουν κτηνοτρόφους, κυνηγούς, σταυλισμένα ζώα, αποθήκες και ταφές. Προτείνεται ότι οι διαφορές στη νεολιθική χρήση σπηλαίων-βραχοσκεπών μεταξύ βορειοδυτικής Μεσογείου και του ελλαδικού χώρου και μεταξύ των πρωιμότερων και των νεότερων φάσεων της Νεολιθικής στην Ελλάδα, οφείλονται όχι (μόνο) στον βαθμό διάδοσης της κτηνοτροφίας, αλλά (και) στις πρακτικές της κοινωνικής αναπαραγωγής και της κοινωνικοποίησης του τοπίου.