Η χειροποίητη κεραμική της Εποχής του Χαλκού και της πρώιμης Εποχής του Σιδήρου στην περιοχή της κεντρικής Ηπείρου: ζητήματα χρονολόγησης, παραγωγής και κατανάλωσης

Ελένη Βασιλείου Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης 2015

Περιγραφή: 2 τόμοι, 444 σελίδες, 63 έγχρωμοι πίνακες, 19 ασπρόμαυρες εικόνες, 94 πίνακες, 1 χάρτης, 7 γραφήματα, 14 σχέδια, μια βάση δεδομένων με 837 καταγραφές οστράκων, 29,7x21 εκ.

Χώρα: Θεσσαλονίκη

Επόπτης: Στυλιανός Ανδρέου

Άλλοι επόπτες: Κωνσταντίνος Κωτσάκης, Αικατερίνη Παπαευθυμίου-Παπανθίμου

Εξεταστική επιτροπή: Νίκος Ευστρατίου, Ελένη Μανακίδου, Σουλτάνα Βαλαμώτη, Σεβαστή Τριανταφύλλου

Περίληψη

Σκοπός της διατριβής ήταν η διαμόρφωση της κεραμικής ποικιλομορφίας στην κεντρική Ήπειρο κατά την Εποχή του Χαλκού και την Πρώιμη Εποχή του Σιδήρου με κύριο μεθοδολογικό εργαλείο τη μακροσκοπική εξέταση, καταγραφή και οργάνωση του υλικού  σε τύπους και κατηγορίες. Επιπροσθέτως, μέσα από τη διενέργεια λεπτών τομών, για πρώτη φορά σε προϊστορική κεραμική από την  Ήπειρο, εξετάστηκαν μικροσκοπικά οι κεραμικές ύλες από τις οποίες κατασκευάστηκαν τα αγγεία προκειμένου να εντοπιστούν ομοιότητες και διαφορές μεταξύ των αγγείων από τις υπό εξέταση θέσεις, καθώς και να επισημανθεί η χρήση τοπικών ή μη πηγών. Σε ένα δεύτερο επίπεδο, μέσα από τη σύνθεση των δεδομένων από αδημοσίευτα και δημοσιευμένα σύνολα επιχειρήθηκε η ανασύνθεση της οργάνωσης της κεραμικής παραγωγής και του πλαισίου κατανάλωσης. Η παρουσίαση της οργάνωσης της κεραμικής παραγωγής βασίστηκε στις παραμέτρους της τυποποίησης (ως προς το σχήμα, την κεραμική ύλη, την τεχνολογία κατασκευής και τις διακοσμητικές μεθόδους), της επένδυσης εργασίας και της δεξιοτεχνίας.  Η μελέτη του παράγοντα της κατανάλωσης συνοψίστηκε σε τρία ερωτήματα: Τι είδους κεραμική καταναλώθηκε (κεραμικές κατηγορίες και σχήματα), από ποιον και σε ποια περίσταση; Τέλος, επιχειρήθηκε  η χρονολόγηση των κεραμικών συνόλων βάσει  στρωματογραφικών ακολουθιών, ραδιοχρονολογήσεων και τυπολογικών συγκρίσεων. Η χειροποίητη παράδοση δεν εγκαταλείφτηκε από τους κατοίκους της κεντρικής Ηπείρου καθόλη τη διάρκεια της Εποχής του Χαλκού και της Πρώιμης Εποχής Σιδήρου. Η οργάνωση της παραγωγής διαφοροποιήθηκε μετά την εισαγωγή της αμαυρόχρωμης κεραμικής. Στη μετάβαση από την Εποχή του Χαλκού στην Πρώιμη Εποχή του Σιδήρου παρατηρήθηκε εμπλουτισμός του υλικού πολιτισμού. Δεν επρόκειτο για μια εποχή παρακμής και απομόνωσης αλλά για μια εποχή ακμής, προόδου και εξέλιξης.

Περιεχόμενα

ΤΟΜΟΣ Ι

Εισαγωγή [6]

1. Η έρευνα και τα συστήματα ταξινόμησης της προϊστορικής κεραμικής της Ηπείρου [6]
2. Το θεωρητικό πλαίσιο της μελέτης  [15]
3.  Η εξέταση της χειροποίητης κεραμικής από την κεντρική Ήπειρο  [19]

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1: Οι θέσεις της Εποχής Χαλκού και της Πρώιμης Εποχής του Σιδήρου στην Κεντρική Ήπειρο

1.1. Εισαγωγή [24]

1.2. Η γεωγραφία της κεντρικής Ηπείρου [25]

1.2.1. Η γεωγραφία του λεκανοπεδίου [27]
1.2.2. Η γεωγραφία της ορεινής ενδοχώρας [27]

1.3. Οι θέσεις στο λεκανοπέδιο [28]

1.3.1. Δωδώνη [28]
1.3.1.1. Η αρχαιολογική έρευνα και η στρωματογραφία του Ιερού [28]
1.3.1.2. Τα προϊστορικά κατάλοιπα στη Δωδώνη [32]
1.3.1.2.Ι. Χώρος Ι [33]
1.3.1.2.ΙΙ. Χώρος ΙΙ [35]
1.3.2. Επισκοπή Σερβιανών [41]
1.3.3. Καστρίτσα [42]
1.3.4. Κάστρο Ιωαννίνων [45]
1.3.5. Κρύα [46]
1.3.5.1. Η στρωματογραφία και οι φάσεις του οικισμού [49]
1.3.5.1.Ι. Κρύα Ι [50]
1.3.5.1.ΙΙ. Κρύα ΙΙ [52]
1.3.6. Νεοχωρόπουλο [53]

1.4. Η ορεινή ενδοχώρα [54]

1.4.1. Βίτσα [54]
1.4.2. Ελαφότοπος [55]
1.4.3. Καλπάκι [56]
1.4.4. Κάτω Κόνιτσα [56]
1.4.5. Κάτω Πεδινά [56]
1.4.6. Λιατοβούνι [56]
1.4.6.1. Η στρωματογραφία και οι φάσεις του οικισμού [59]
1.4.6.1.Ι. Λιατοβούνι Ι [61]
1.4.6.1. ΙΙ. Λιατοβούνι ΙΙ [62]
1.4.6.1.ΙΙΙ. Λιατοβούνι ΙΙΙ [63]
1.4.7. Μαζαράκι [63]

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2: Κεραμική [65]

2.1. Η διαμόρφωση της τυπολογίας της κεραμικής: οι ιδιότητες των αγγείων  [65]

2.1.1. Μορφολογικά χαρακτηριστικά [66]

Ι.1. Σχήμα [66]
Ι.2. Μέγεθος [67]

2.1.ΙΙ. Τεχνολογικά χαρακτηριστικά [68]

ΙΙ.1. Η κεραμική ύλη [68]
ΙΙ.2. Οι τεχνικές κατασκευής των αγγείων [68]
ΙΙ.3. Η επεξεργασία της επιφάνειας [69]
ΙΙ.4. Η όπτηση [71]
ΙΙ.5. Το χρώμα [72]
ΙΙΙ. Η διακόσμηση [73]

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3: Τυπολογία [75]

3.1. Το δείγμα: Προβλήματα και δυνατότητες [75]

3.2. Η διαμόρφωση της τυπολογίας. Προβλήματα [78]

3.3. Κεραμικές ύλες και τεχνικές κατασκευής [80]

3.4. Η διακόσμηση [82]

3.4.1. Πλαστική [82]
3.4.2. Εμπίεστη [84]
3.4.3. Εγχάρακτη [84]
3.4.4. Γραπτή [84]

3.5. Κεραμικές κατηγορίες [85]

3.6. Τυπολογία [93]

Ι. Κλειστά αγγεία [95]
Ι.1. Το στόμιο [95]
Ι.2. Το χείλος [95]
Ι.3. Το σώμα [96]
Ι.4. Η βάση [96]
Ι.5. Λαβές-αποφύσεις [97]
ΙΙ. Ανοιχτά αγγεία [98]
ΙΙ.1. Το στόμιο [98]
ΙΙ.2. Το χείλος [99]
ΙΙ.3. Το σώμα [99]
ΙΙ.4. Η βάση [100]
ΙΙ.5. Λαβές-αποφύσεις [100]
ΙΙΙ. Πώμα [102]
IV. Στέλεχος [103]

3.7. Οι τύποι των αγγείων [103]

1. Κλειστά αγγεία [103]
Σχήμα ΚΙ [103]
Τύπος ΚΙ 1 [103]
Τύπος ΚΙ 2 [105]
Σχήμα ΚΙΙ [106]
Σχήμα ΚΙΙΙ [106]
Τύπος ΚΙΙΙ 1[107]
Τύπος ΚΙΙΙ 2 [107]
Σχήμα KIV [109]
Σχήμα KV [109]
Τύπος KV 1 [109]
Τύπος KV 2 [110]
Τύπος KV 3 [110]
Τύπος KV 4 [111]
Τύπος KV 5 [112]
Τύπος KV 6 [112]
Σχήμα KVΙ [113]
Σχήμα KVΙΙ [114]
Σχήμα KVΙΙΙ [115]
Σχήμα ΚΙΧ [115]
Σχήμα ΚΧ [115]
Σχήμα ΚΧΙ [116]
2. Ανοιχτά αγγεία [117]
Σχήμα ΑΙ [117]
Τύπος ΑΙ 1 [117]
Τύπος ΑΙ 2 [118]
Τύπος ΑΙ 3 [119]
Τύπος ΑΙ 4 [120]
Τύπος ΑΙ 5 [121]
Τύπος ΑΙ 6 [122]
Σχήμα ΑΙΙ [122]
Σχήμα ΑΙΙΙ [123]
Τύπος ΑΙΙΙ 1 [123]
Τύπος ΑΙΙΙ 2 [125]
Σχήμα AIV [125]
Τύπος  AIV 1 [125]
Τύπος AIV 2 [126]
Τύπος AIV3 [127]
Σχήμα AV [128]
Σχήμα AVΙ [129]
Τύπος AVΙ 1 [129]
Τύπος AVΙ 2 [129]
Σχήμα AVΙΙ [130]
Σχήμα AVΙΙΙ [132]
Τύπος AVΙΙΙ 1 [132]
Τύπος AVΙΙΙ 2 [134]
3. Μαγειρικά αγγεία [135]
Σχήμα ΜΙ [135]
Σχήμα ΜΙΙ [136]
Σχήμα ΜΙΙΙ [137]
Σχήμα ΜIV [138]
4. Αποθηκευτικά αγγεία [139]
Σχήμα ΑΠ Ι [139]
Τύπος ΑΠΙ 1 [139]
Τύπος ΑΠΙ 2 [140]
Τύπος ΑΠΙ 3 [140]
Σχήμα ΑΠΙΙ [141]

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4: Το ζήτημα της οργάνωσης της κεραμικής παραγωγής στη χειροποίητη κεραμική της κεντρικής Ηπείρου [143]

ΕΙΣΑΓΩΓΗ [143]

Α. Τυποποίηση [144]

Ι.1. Η τυποποίηση στα σχήματα των αγγείων [145]
Ι.2. Η τυποποίηση στην κεραμική ύλη [151]
Ι.3. Η τυποποίηση στην τεχνολογία κατασκευής [153]
Ι.4. Η τυποποίηση στις διακοσμητικές μεθόδους [156]
ΙΙ.  Επένδυση χρόνου [157]
ΙΙΙ.  Δεξιοτεχνία [159]
IV. Συμπεράσματα [160]

Β. Ανιχνεύοντας το χαρακτήρα των εγκαταστάσεων στην κεντρική Ήπειρο της εποχής του Xαλκού και Πρώιμης Εποχής Σιδήρου [165]

Ι. Μορφή και μέγεθος οικισμών [171]
ΙΙ. Η κεραμική παραγωγή [175]

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5: Το ζήτημα της χρονολόγησης της χειροποίητης κεραμικής της κεντρικής Ηπείρου [182]

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6: Το ζήτημα της κατανάλωσης της χειροποίητης κεραμικής της κεντρικής Ηπείρου [203]

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7: “Περί των φαύλων και προχείρων…” [211]

ΤΟΜΟΣ ΙΙ

Συντομογραφίες [221]
Βιβλιογραφία [223]
Παράρτημα Ι [260]
Λεζάντες γραφημάτων [310]
Λεζάντες πινάκων [311]
Λεζάντες σχεδίων [315]
Λεζάντες εικόνων [316]
Πίνακες [320]
Σχέδια [380]
Εικόνες [389]
Παράρτημα ΙΙ: Ψηφιακός δίσκος με ΒΔ