Iερά και θρησκευτικές τελετουργίες στην Ανακτορική και Μετανακτορική Μυκηναϊκή περίοδο

Δήμητρα Ρουσιώτη Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης 2012

Περιγραφή: 1 τόμος, 402 σελίδες, 56 εικόνες-σχέδια (έγχρωμα, ασπρόμαυρα), 7 πίνακες

Χώρα: Ελλάδα

Επόπτης: Στέλιος Ανδρέου, Καθηγητής Προϊστορικής Αρχαιολογίας

Άλλοι επόπτες: Θανάσης Παπαδόπουλος, Ομ. Καθηγητής Προϊστορικής Αρχαιολογίας - Αικατερίνη Παπανθίμου-Παπαευθυμίου, Καθηγήτρια Προϊστορικής Αρχαιολογίας

Εξεταστική επιτροπή: Σουλτάνα-Μαρία Βαλαμώτη, Νίκος Ευστρατίου, Κώστας Κωτσάκης, Μπάρμπαρα Schmidt-Δούνα

Περίληψη

Η παρούσα διατριβή πραγματεύεται τη Μυκηναϊκή θρησκευτική δραστηριότητα μέσα από τη διερεύνηση χώρων που έχουν ερμηνευθεί ως ιερά και στα οποία πιστοποιείται τέλεση θρησκευτικών τελετουργιών κατά την περίοδο ακμής του ανακτορικού πολιτικοοικονομικού συστήματος και την περίοδο που ακολούθησε την κατάρρευσή του. Αντιμετωπίζοντας την τέλεση λατρείας ως μια μεταβλητή κοινωνική διαδικασία, επιχειρείται η διερεύνηση ζητημάτων όπως οι τελούμενες θρησκευτικές τελετουργίες στα ανακτορικά και μετανακτορικά ιερά και ο βαθμός που επηρεάζονται ή/και αντανακλούν σύνθετες κοινωνικές σχέσεις, η επίδραση της κατάρρευσης του ανακτορικού συστήματος στη διαμόρφωση του δομημένου ιερού χώρου, ο μετασχηματισμός της θρησκευτικής δραστηριότητας κατά τη μετανακτορική περίοδο και η συμβολή της στη διατήρηση ή τον επαναπροσδιορισμό των ενδοκοινοτικών και διακοινοτικών σχέσεων. Η τεκμηρίωση βασίζεται σε στοιχεία προερχόμενα από θέσεις της Ηπειρωτικής Ελλάδας, οι οποίες χαρακτηρίζονται από ποικιλία χωροταξικής, πολιτικής και οικονομικής οργάνωσης και διαθέτουν αυτόνομα στο χώρο ιερά. Μεταξύ αυτών ανακτορικά κέντρα, δορυφορικοί τους ή ανεξάρτητοι οικισμοί και πιθανές υπαίθριες θέσεις. Επιπλέον γίνεται αναφορά σε δύο Κυκλαδικές θέσεις, την Αγία Ειρήνη Κέας και τη Φυλακωπή Μήλου, καθώς παρέχουν σημαντικά στοιχεία για θρησκευτική δραστηριότητα σε οργανωμένο και με μακρά χρήση αστικό περιβάλλον. Αξιολογούνται επίσης τα πορίσματα πρόσφατων αρχαιολογικών ερευνών, που πρόσθεσαν σημαντικά νέα στοιχεία για την τέλεση λατρείας στην Αργολίδα, τη Στερεά, τη Θεσσαλία. Κατά κύριο λόγο αξιολογούνται ως τεκμήρια αρχαιολογικά στοιχεία, ενώ γίνεται επιλεκτική αναφορά σε επιγραφικά και εικονογραφικά στοιχεία που προέρχονται ή συνδέονται άμεσα με ιερά.

Συμπερασματικά υποστηρίζεται ότι η Μυκηναϊκή θρησκευτική δραστηριότητα σχετίζεται άμεσα με τις σύνθετες πολιτικο-κοινωνικές και οικονομικές διαδικασίες, οι οποίες έλαβαν χώρα στην Ηπειρωτική Ελλάδα μεταξύ του 14ου και 12ου αιώνα π.Χ. και οι οποίες συντέλεσαν στη δημιουργία ενός πλαισίου με διακριτά πολιτισμικά χαρακτηριστικά. Η θρησκεία αναδεικνύεται ιδιαίτερα σημαντική πτυχή της κοινωνικής ζωής, όπως αντανακλάται στην εντατικοποίηση της θρησκευτικής δραστηριότητας σε συγκεκριμένο στάδιο της ανακτορικής περιόδου και την έκφρασή της μέσα από τη λειτουργία ιερών και τη συστηματική τέλεση θρησκευτικών τελετουργιών. Επιπλέον η συνέχιση της λειτουργίας και η ίδρυση νέων οργανωμένων χώρων λατρείας κατά τη μετανακτορική περίοδο ενισχύουν τον καίριο ρόλο της θρησκείας στην επικοινωνία μεταξύ των ατόμων και των ομάδων και στη διατήρηση της ενδοκοινοτικής συνοχής.

Περιεχόμενα

ΕΙΣΑΓΩΓΗ [1]

Α. Η ΕΡΕΥΝΑ ΓΙΑ ΤΑ ΙΕΡΑ ΚΑΙ ΤΙΣ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΕΣ ΤΕΛΕΤΟΥΡΓΙΕΣ ΣΤΟ ΑΙΓΑΙΟ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΧΑΛΚΟΥ [3]

1. ΜΕΤΑΒΟΛΕΣ ΣΤΟΥΣ ΣΤΟΧΟΥΣ ΤΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ ΚΑΙ ΤΙΣ ΕΡΜΗΝΕΙΕΣ ΤΩΝ ΜΥΚΗΝΑΪΚΏΝ ΙΕΡΩΝ [3]

1.1. Η πρώιμη έρευνα. Προσεγγίζοντας την Κρητομυκηναϊκή και τη Μυκηναϊκή θρησκεία [3]
1.2. Ο C. Renfrew και η Διαδικαστική ερμηνευτική πρόταση [7]
1.3. Οι τελευταίες δεκαετίες. Επαναπροσδιορισμός των ερευνητικών στόχων [11]

2. Ο ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΟΙ ΕΡΜΗΝΕΙΕΣ ΤΩΝ ΙΕΡΩΝ : ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΘΕΩΡΙΑΣ ΚΑΙ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑΣ [19]

2.1. Επιγραφικά στοιχεία [19]
2.2. Αρχαιολογικά δεδομένα. Οι κατηγοριοποιήσεις των ιερών και των λατρευτικών πρακτικών [21]
2.3. Στόχοι της εργασίας. Ερμηνευτικά και μεθοδολογικά ζητήματα [27]

Β. ΤΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΚΑΙ ΤΑ ΚΥΡΙΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΟΥ [35]

1. Η ΑΝΑΚΤΟΡΙΚΗ ΕΠΟΧΗ [35]
2. Η ΜΕΤΑΝΑΚΤΟΡΙΚΗ ΕΠΟΧΗ [40]

Γ. ΙΕΡΑ: Ο ΧΩΡΟΣ, Η ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΚΑΙ ΤΑ ΕΥΡΗΜΑΤΑ [45]

1. Η ΑΝΑΚΤΟΡΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ [45]

1.1. Τίρυνθα [45]
1.1.1. Κάτω Ακρόπολη [[46]
1.1.2. Άνω Ακρόπολη [51]
1.2. Μυκήνες [55]
1.2.1. Το Θρησκευτικό Κέντρο [55]
1.2.2. Ανακτορικό συγκρότημα: χωροταξική οργάνωση και πιθανή θρησκευτική δραστηριότητα [86]
1.3. Μιδέα [90]
1.4. Μέθανα [94]
1.4.1. Δωμάτιο Α και παρακείμενοι χώροι [96]
1.5. Διμήνι [103]
1.5.1. Οικία Κ [106]
1.5.2. Μέγαρο Β [109]
1.6. Φυλακωπή [116]
1.6.1. Το ιερό [117]
1.6.2. Το Μέγαρο [128]
1.7. Αγία Ειρήνη [130]
1.7.1. Ο Ναός [132]

2. Η ΜΕΤΑΝΑΚΤΟΡΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ [140]

2.1. Τίρυνθα [140]
2.1.1. Κάτω Ακρόπολη [141]
2.1.2. Άνω Ακρόπολη [146]
2.2. Μυκήνες [149]
2.3. Ασίνη [151]
2.3.1. Οικία G [154]
2.4. Φυλακωπή [159]
2.5. Αγία Ειρήνη [164]

Δ. ΟΨΕΙΣ ΚΑΙ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΗΣ ΛΑΤΡΕΙΑΣ [170]

1. Η ΑΝΑΚΤΟΡΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ [170]

1.1. Τίρυνθα [170]
1.2. Μυκήνες [175]
1.3. Μιδέα [194]
1.4. Μέθανα [196]
1.5. Διμήνι [205]
1.6. Φυλακωπή [213]
1.7. Αγία Ειρήνη [226]

2. ΜΕΤΑΝΑΚΤΟΡΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ [234]

2.1. Τίρυνθα [234]]
2.2. Ασίνη [240]
2.3. Φυλακωπή [247]
2.4. Αγία Ειρήνη [254]

Ε. ΕΠΙΜΕΡΟΥΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΤΕΛΕΣΗ ΛΑΤΡΕΙΑΣ [259]

1. ΟΙ ΧΩΡΟΙ ΚΑΙ ΤΑ ΕΥΡΗΜΑΤΑ [259]

1.1. Καλαπόδι Φθιώτιδας [259]
1.2. Τσούνγκιζα Νεμέας [263]
1.3. Μαλεάτας Επιδαύρου [265]
1.4. Αμυκλαίο Λακωνίας [266]
1.5. Ευρύτερη περιοχή Αργολίδας [268]
1.6. Δελφοί και Ολυμπία [269]

2. ΑΝΑΚΕΦΑΛΑΙΩΣΗ [270]

ΣΤ. ΓΕΝΙΚΗ ΣΥΖΗΤΗΣΗ-ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ [273]

1. ΑΝΑΣΥΝΘΕΤΟΝΤΑΣ ΤΑ ΜΥΚΗΝΑΪΚΑ ΙΕΡΑ [273]

1.1. ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΧΩΡΟΥ ΚΑΙ ΧΡΟΝΟΥ [273]

2. ΙΕΡΑ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ-ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΟΡΓΑΝΩΣΗ [285]

ΕΠΙΛΟΓΟΣ [302]

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ: ΚΕΙΜΕΝΑ ΓΡΑΜΜΙΚΗΣ Β ΑΠΟ ΤΟ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΤΩΝ ΜΥΚΗΝΩΝ [305]

1. ΚΕΙΜΕΝΑ ΚΑΙ ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΣ [306]
2. ΓΕΝΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ [310]

Ζ. SANCTUARIES AND CULT PRACTICES IN THE PALATIAL AND POSTPALATIAL MYCENAEAN PERIOD [314]
(ABSTRACT) [314]

Η. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ [319]

Θ. ΕΙΚΟΝΕΣ [349]

Ι. ΠΙΝΑΚΕΣ [397]