Σχέσεις της Ιβηρικής Χερσονήσου με την ανατολική Μεσόγειο κατά τη 2η και στις αρχές της 1ης χιλιετίας π.Χ. Μύθος και πραγματικότητα

Ευάγγελος Νικολόπουλος Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών 2009

Περιγραφή: Δύο τόμοι, ΤΟΜΟΣ Α΄ (κείμενο): 482 σελίδες, ΤΟΜΟΣ Β΄ (εικόνες) : 87 σελίδες (198 εικόνες από τις οποίες 9 είναι έγχρωμες, ενώ είναι ενσωματωμένοι, χωρίς άλλη αρίθμηση, και 9 χάρτες)

Χώρα: Ελλάδα

Επόπτης: Καθηγήτρια Ελένη Μαντζουράνη

Εξεταστική επιτροπή: Ελένη Μαντζουράνη, Νότα Κούρου, Λευτέρης Πλάτων, Παναγιώτα Σγουρίτσα, Γιώργος Παπασάββας, Ελένη Ζυμή, Ανδρέας Βοσκός

Περίληψη

Σκοπός της μελέτης είναι η ανάλυση των σχέσεων της Ιβηρικής Χερσονήσου με την ανατολική Μεσόγειο πριν τον φοινικικό αποικισμό στην περιοχή, η έκταση, η διάρκεια, η ένταση και τα πολιτισμικά χαρακτηριστικά τους. Τα επί μέρους ζητούμενα συνοψίζονται σε έξι στόχους:

• Στην εξέταση θεωριών για αποικιακή δραστηριότητα στην Ιβηρική Χερσόνησο σε περιόδους που φθάνουν έως και την Πρώιμη Εποχή του Χαλκού.
• Στην επανεξέταση γνωστών δεδομένων, μαζί με την ανάδειξη νέων περιπτώσεων, που στοιχειοθετούν το σύνολο των προ-αποικιακών σχέσεων με την ανατολική Μεσόγειο.
• Στον ακριβέστερο χρονολογικό προσδιορισμό των πρώτων σχέσεων και επαφών της χερσονήσου με την ανατολική Μεσόγειο.
• Στον προσδιορισμό του πολιτισμικού κύκλου (ή κύκλων) από όπου εκπορεύονται οι εν λόγω σχέσεις και επαφές.
• Στον προσδιορισμό, με τη βοήθεια των αρχαιολογικών δεδομένων, του βαθμού στον οποίο οι γραπτές πηγές που αναφέρονται στον μυθικό αποικισμό της Ιβηρικής Χερσονήσου έχουν ιστορικό υπόβαθρο.
• Στη διερεύνηση αν τα υπό εξέταση δεδομένα μαρτυρούν απλώς επιρροές και επαφές ή μια πρόδρομη φάση εγκατάστασης αλλόχθονων ομάδων στο έδαφος της Ιβηρικής Χερσονήσου.

Για τον σκοπό αυτόν εξετάζεται η τυπολογία, η χρονολόγηση και ο χαρακτήρας όσων προϊόντων, κυρίως κεραμικής και μεταλλουργίας, κρίθηκαν – με κριτήρια που τίθενται στην εισαγωγή της εργασίας – ότι έχουν εισαχθεί ή έχουν δεχθεί καθοριστική επίδραση από πολιτισμούς της ανατολικής Μεσογείου στην Ιβηρική Χερσόνησο, καθώς επίσης απεικονίσεων αντικειμένων και πλοίων με αυτά τα χαρακτηριστικά. Πιο σκόπιμο μεθοδολογικά θεωρήθηκε να επικεντρωθεί το ενδιαφέρον στην πιο πρόσφατη, κομβική χρονική περίοδο της ύστερης ιβηρικής προϊστορίας

Συνοψίζονται οι απόψεις για τα αίτια των προ-αποικιακών σχέσεων, εντοπίζονται οι γεωγραφικοί τόποι – κλειδιά για την ανάπτυξη αυτών των σχέσεων και προσδιορίζονται συνολικά τα πολιτισμικά χαρακτηριστικά των αντικειμένων και των εκτός Ιβηρικής Χερσονήσου φορέων αυτών των σχέσεων, καθώς επίσης και η πιθανή πορεία τους μέχρι να καταλήξουν στα παράλια της δυτικής Μεσογείου.

Από την εξέταση των παραπάνω στοιχείων προκύπτει το συμπερασμα ότι οι λεγόμενες προ-αποικιακές σχέσεις, οι οποίες τεκμηριώνονται ίσως και πριν την 3^η χιλιετία π.Χ., α) εντατικοποιούνται από τα τέλη της 2^ης χιλιετίας, β) έχουν αφετηρία κυρίως την Κύπρο και την Ugarit των απέναντι της Κύπρου ευρισκόμενων συριακών ακτών, γ) έχουν ως κίνητρο την αναζήτηση μετάλλων (χαλκού και κασσίτερου) στις ακτές της Ιβηρικής Χερσονήσου δ) πραγματοποιούνται ίσως με την ανάπτυξη μικρών εγκαταστάσεων επί ιβηρικού εδάφους για τον σκοπό αυτόν, ε) εντοπίζονται στο νοτιοανατολικό και νοτιοδυτικό τμήμα της Ιβηρικής Χερσονήσου και επεκτείνονται με αναζητήσεις στα παράλια του Ατλαντικού και στην Γαλικία (βορειοδυτικό άκρο της χερσονήσου. Από τις σχέσεις που τεκμηριώνονται συνάγεται, τέλος, το συμπέρασμα ότι ορισμένοι θρύλοι σχετικά με την προσέγγιση της Ιβηρικής Χερσονήσου από ήρωες του Τρωικού Πολέμου και πρώιμους οικιστές από την Τύρο ενδέχεται να μην αποτελούν αποκυήματα φαντασίας αλλά να συμβολίζουν πραγματικά γεγονότα.

Περιεχόμενα

TOMOΣ A΄

ΠΡΟΛΟΓΟΣ [1]

ΕΙΣΑΓΩΓΗ [5]

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1: Ο χώρος. Ο χρόνος. Πιθανό υπόστρωμα πρώιμων επαφών [12]

• Στοιχεία γεωγραφίας της Ιβηρικής Χερσονήσου [12]
• Η υπό μελέτη χρονική περίοδος. Προβλήματα χρονολόγησης [15]
• Οι τάσεις της έρευνας [23]
• Στοιχεία της ανατολικής Μεσογείου στην Ιβηρική Χερσόνησο [40]

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2: Κεραμική [56]

• Γενικά [56]
• Η κυκλαδική πρόχους από τη Μινόρκα [59]
• Τροχήλατη κεραμική από το β΄ μισό της 2ης / αρχές της 1ης χιλιετίας π.Χ [62]
• Κεραμική: Συμπεράσματα [82]

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3: Μέταλλα – Μεταλλοτεχνία [93]

• Η Ιβηρική Χερσόνησος και τα μέταλλα [93]
• Πόρπες με δυο βραχίονες [108]
• Τριχολαβίδες [155]
• Υπόκυκλα σκεύη [158]
• Μεταλλικά Αγγεία [169]
• Οβελοί [176]
• Ορισμένες αμφιλεγόμενες περιπτώσεις [187]

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4: Οστέινα αντικείμενα [197]

• Κτένια [197]
• Σκήπτρο [201]

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5: Εικονογραφία [206]

• H τοπική παράδοση [206]
• Απεικονίσεις πλοίων [208]
• Οι εγχάρακτες στήλες [234]
• Ειδώλια και σφραγίδες από την Ανατολή [295]

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6: Οι γραπτές πηγές [300]

• Η ιστορική βαρύτητα των γραπτών πηγών της πρωτο-ιστορίας της Μεσογείου [300]
• Η ιστορική βαρύτητα των αρχαίων γραπτών πηγών για την Ιβηρική Χερσόνησο [302]
• Γραπτές πηγές και προ-αποικιακή Ιβηρική Χερσόνησος [305]
• Τοπωνύμια και προ-αποικιακές σχέσεις Ιβηρικής Χερσονήσου και ανατολικής Μεσογείου [349]
• Πηγές και αρχαιολογικά δεδομένα. Υπάρχει δυνατότητα σύγκλισης; [353]

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7: Χρόνος, ταυτότητα, χαρακτήρας και διαδρομές των σχέσεων [356]

• Ο χρόνος [356]
• Η αναζήτηση της γεωγραφικής αφετηρίας και της ταυτότητας των σχέσεων με την ανατολική Μεσόγειο [357]
• Η Κύπρος, η Ugarit και τα κίνητρα των επαφών με την Ιβηρική Χερσόνησο [362]
• Επιβιώσεις κυπριακών στοιχείων στην Ιβηρική Χερσόνησο της 1ης χιλ. π.Χ. [369]
• Η Κύπρος και η Ugarit στην κεντρική Μεσόγειο. Οι διαδρομές των επαφών με την Ιβηρική Χερσόνησο [373]

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ [381]

ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ [392]

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ [417]

ΤΟΜΟΣ Β΄

ΕΙΚΟΝΕΣ

Διαβάστε τη διατριβή