ΣΥΝΘΕΤΗ ΑΝΑΖΗΤΗΣΗ +

Αιγεύς Εταιρεία Αιγαιακής Προϊστορίας

ΔΙΑΤΡΙΒΕΣ

Πέμπτη 4 Οκτωβρίου 2012

Το νεκροταφείο της Σταμνάς και η Πρωτογεωμετρική περίοδος στην Αιτωλοακαρνανία

Γιούλικα Χριστακοπούλου Εθνικό & Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών 2009

Το νεκροταφείο της Σταμνάς και η Πρωτογεωμετρική περίοδος στην Αιτωλοακαρνανία

Περιγραφή: 8 τόμοι, 1826 σελίδες, τόμοι 1-6: κείμενο, τόμος 7: σχέδια, τόμος 8: πίνακες.

Χώρα: Ελλάδα

Επόπτης: Νότα Κούρου

Άλλοι επόπτες: Ελευθερία Σερμπέτη, Νάγια Σγουρίτσα

Εξεταστική επιτροπή: Όλγα Παλαγγιά, Άννα Λαιμού, Λυδία Παλαιοκρασσά, Ειρήνη Πέππα-Παπαϊωάννου


Περίληψη

Σκοπός της παρούσας μελέτης είναι η ανάλυση και αξιολόγηση των ανασκαφικών δεδομένων που αφορούν σε μια συγκεκριμένη πολιτισμική ομάδα σε χρόνο και χώρο που μέχρι τώρα δεν έχει δώσει παρά αποσπασματικά στοιχεία της φυσιογνωμίας της καθώς και η ερμηνευτική προσέγγιση που αφορά στην οργάνωση του νεκροταφείου και στα ζητήματα προέλευσης και τυπολογίας των ευρημάτων. Τα δεδομένα αυτά προέρχονται αποκλειστικά μέσα από τους τάφους και συνοψίζονται σε στοιχεία που αφορούν στην τυπολογία τους, στο είδος των ταφών που εσώκλειαν, σε παρουσίαση και ανάλυση της κεραμεικής, του οπλισμού και της μικροτεχνίας που προέκυψε από αυτούς καθώς επίσης και των ταφικών εθίμων, προσδιορίζοντας με αυτόν τον τρόπο τη φυσιογνωμία των κοιτίδων εγκατάστασης στην περιοχή της Σταμνάς κατά τους πρώιμους ιστορικούς χρόνους.

Πλην μίας περίπτωσης που αφορά στην εύρεση οικιστικών καταλοίπων στη θέση Παλιοσταμνά της υπομυκηναϊκής περιόδου, κανένα άλλο στοιχείο που να έχει σχέση με κοιτίδες εγκατάστασης δεν βρέθηκε, αν και όπως προκύπτει  από τη γεωμορφολoγία του χώρου που ερευνήθηκε, η θέση παρείχε τη δυνατότητα προνομιακής μόνιμης εγκατάστασης, όπως ακριβώς και σήμερα. Η εύρεση οριοθετημένων ταφικών συστάδων που διαφοροποιούνταν μεταξύ τους ανάλογα με τον τύπο κατασκευών που περιλάμβαναν, τον αριθμό ταφών που εσώκλειαν και το είδος των κτερισμάτων  τους, μαρτυρά την ύπαρξη μεμονωμένων οικιστικών κοιτίδων με πολιτιστική, όμως, ομοιογένεια, οι κάτοικοι των οποίων  ενδεχομένως να έδιναν αναφορά σε μία κεντρική αρχή. Η κατανομή των θέσεων των  ταφικών συστάδων και  η απόσταση που τηρήθηκε μεταξύ τους αποτελεί ισχυρότατη ένδειξη της κατά κώμας οργάνωσης του πληθυσμού, με αντίστοιχο έλεγχο ή νομή του χώρου της ευφορότατης αυτής περιοχής. Κάθε συνοικισμός θα πρέπει να είχε προκαθορισμένο ζωτικό χώρο μέσα στον οποίο οργάνωνε το δικό του νεκροταφείο. Συγκεκριμένα, όπως προκύπτει από τα ανασκαφικά δεδομένα, ο σημαντικότερος χώρος που χρησιμοποιήθηκε για τις ταφικές συστάδες βρίσκεται στην πεδινή έκταση ΒΔ της λιμνοθάλασσας του Αιτωλικού. Η λωρίδα αυτή έχει έως σήμερα ενδιαφέρον σε μήκος 8χλμ. που συνεχώς διευρύνεται. Οι υπόλοιποι ταφικοί πυρήνες καταλαμβάνουν μικρότερες εκτάσεις στα χαμηλά υψώματα της λοφοσειράς που εκτείνεται κατά μήκος της λιμνοθάλασσας, ο αριθμός δε, των ερευνημένων τάφων αποτελεί σοβαρό δείγμα για τον προσδιορισμό της πρωτογεωμετρικής παρουσίας στην ευρύτερη περιοχή της Σταμνάς, σε μια περιοχή που είχαμε συνηθίσει πάντα να την αντιμετωπίζουμε ως περιφέρεια. Πλέον, μπορούμε να μιλάμε για μια πρώτη επιβεβαιωμένη παρουσία εγκατάστασης με σαφή χωροθέτηση, όπως τουλάχιστον φανερώνει το νεκροταφείο.

Ο συνολικός αριθμός των τάφων που ερευνήθηκαν ανέρχεται σε 498. Οι τάφοι αυτοί είναι διαμοιρασμένοι σε τριάντα (30) ταφικές συστάδες. Χωρίς να αποκλείεται το γεγονός κάθε συνοικισμός να είχε περισσότερες από μια συστάδες, είναι αμέσως φανερή η διασπορά και το πλήθος των οικιστικών εγκαταστάσεων. Μπορούμε με βεβαιότητα να πούμε ότι πρόκειται για μια μεγάλη διάσπαρτη νεκρόπολη, ενός άρτια δομημένου πληθυσμού, που αποσκοπούσε στην άρτια εκμετάλλευση του χώρου, δημιουργώντας ένα άρτιο μοντέλο συνοίκησης, προσαρτημένο στις ευκαιρίες και τις δυνατότητες της περιοχής. Τα στοιχεία που προσκόμισαν οι ανασκαφές των τάφων συνηγορούν στη παραδοχή μιας ενιαίας κοινωνικής και πολιτιστικής δομής και συνείδησης.

Περιεχόμενα

ΠΡΟΛΟΓΟΣ [8]
ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ [9]
ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ–BΡΑΧΥΓΡΑΦΙΕΣ-ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ [17]

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Ι. Τοπογραφία [30]
II. Χρονικό των ανασκαφών στα νεκροταφεία [32]

ΜΕΡΟΣ A. ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΩΝ ΤΑΦΩΝ ΚΑΙ ΚΑΤΑΓΡΑΦΗ ΤΩΝ ΕΥΡΗΜΑΤΩΝ [33]

Α.Ι. Κτιστός τάφος από την ανασκαφή του έτους 1994

Ιδ. Σ. Μαυρομμάτη [35]

Α.ΙΙ. Οι τάφοι και τα ευρήματα από τις ανασκαφές των ετών 1998-2000

A.II.1. Τάφοι και ευρήματα από τις ανασκαφές του έτους 1998

Ιδ. Κ. Κουσαρίδα [44]
Ιδ. Κωσταδήμα [214]
Ιδ. Αναστασόπουλου [227]

Α.ΙΙ.2. Τάφοι και ευρήματα από τις ανασκαφές των ετών 1999-2000

Ιδ. Γ. Κοντομήτσου [228]
Ιδ.Σπ. Κοντομήτσου [329]
Ιδ. Χρ. Κοντομήτσου [341]
Ιδ. Ειρ. Σταθονίκου [398]
Ιδ. Κ. Κωσταδήμα [416]
Ιδ. Ι. Παπαδόπουλου [430]
Αγροτικός δρόμος χλμ θέση 8050 [532] 
Αγροτικός δρόμος ΝΑ του Τ388 [543]
Ιδ. Γ. Κάλλη [550]
Ιδ. Μ. Γκιούση [551]
Ιδ. Σπ. Φλώρου [597]
Ιδ. Ελ. Τσιλιπάνου [653]
Ιδ. Κ. Φλώρου [671]
Ιδ. Καλανδρίκα [672]
Ιδ. Πεσλή [698]
Ιδ. Β. Τσικρίκα [729]
Ιδ. Ι. Τσόλκα [792]
Ιδ. Ν. Καρνάβα [794]
Ιδ. Γαντζούδη [890] 
Ιδ. Γ. Γκέκα [903]
Ιδ. Σπ. Τσάκαλου [913]
Ιδ. Λιάκα [919]
Ιδ. Κοινοτική [934]
Ιδ. Α. Κουκούνα [965]

ΜΕΡΟΣ Β. OΙ ΤΑΦΟΙ [1025]

Β.Ι. Τυπολογία των τάφων [1025]

Β.Ι.1. Κτιστοί λάκκοι για ενταφιασμούς [1026]
Β.Ι.2. Κτιστοί λάκκοι για ενταφιασμούς – καύσεις [1029]
Β.Ι.3. Πίθοι (εγχυτρισμοί) [1033]
Β.Ι.4. Τριποδικοί πίθοι για εγχυτρισμούς και καύσεις [1042]
Β.Ι.5. Κιβωτιόσχημοι τάφοι για ενταφιασμούς – καύσεις [1045]
Β.Ι.6. Αγγεία για εγχυτρισμούς [1047]
Β.Ι.7. Αγγεία για καύσεις (τεφροδόχα) [1048]
Β.Ι.8. Σύνθετες κατασκευές [1052]

Β.ΙΙ. Είδη τάφων – Προέλευση [1056]

Β.ΙΙΙ. Κατανομή των τύπων των τάφων ανά συστάδα [1061]

Β.ΙV. Μορφή [1064]

B.IV.1. Υλικά δομής [1064]
B.IV.2. Κάλυψη τάφων (κιβωτιόσχημοι – κτιστοί – πίθοι – τεφροδόχα)– Λιθοσωροί [1064]
B.IV.3. Δάπεδα [1066]
B.IV.4. Eνίσχυση τάφων (πίθοι – κιβωτιόσχημοι – τεφροδόχα) [1067]
B.IV.5. Περίβολοι [1068]

ΜΕΡΟΣ Γ. ΤΑΦΙΚΑ ΕΘΙΜΑ [1070]

Γ.I. Είδη ταφής Ενταφιασμός – Εγχυτρισμός- Καύση (Στάση του νεκρού – τεφροδόχα αγγεία – πλήθος ταφών) [1070]

Γ.ΙΙ. Σταμνά: Ο ενταφιασμός και η καύση στο χώρο των νεκροταφείων [1074]

Γ.ΙΙΙ. Προσανατολισμός [1078]

Γ.ΙV. Ταφικά έθιμα – Κτέριση (Τα αγγεία – παιδικές ταφές – διάταξη αγγείων– χρήση των αγγείων – κοσμήματα – υλικά καλλωπισμού–όπλα) [1078]

Γ.V. Εξωτερική κτέριση και σήμανση τάφων – Λιθοσωροί [1085]

Γ.VI. Ταφικές τελετές [1087]

Γ.VII. Η επιλογή των κτερισμάτων σε σχέση με το φύλο και την κοινωνική θέση των νεκρών [1088]

ΜΕΡΟΣ Δ. ΤΑ ΕΥΡΗΜΑΤΑ [1093]

Δ I. Κεραμεική [1093]

Δ.Ι.1. Αμφορίσκοι [1094]
Δ.Ι.2. Αμφορείς [1118]
Δ.Ι.3. Προχοϊσκες [1129]
Δ.Ι.4. Οινοχόες [1137]
Δ.Ι.5. Θήλαστρα [1147]
Δ.Ι.6. Φλάσκες [1149]
Δ.Ι.7. Δακτυλιόσχημο [1153]
Δ.Ι.8. Πτηνόσχημοι ασκοί [1155]
Δ.Ι.9. Κάνθαροι [1158]
Δ.Ι.10. Κρατήρας – Κρατηρίσκοι [1164]
Δ.Ι.11. Φιάλες [1172]
Δ.Ι.12. Σκύφοι [1176]
Δ.Ι.13. Κύπελλα [1184]
Δ.Ι.14. Σύνθετα αγγεία [1194]
Δ.Ι.15. Πώματα [1196]
Δ.Ι.16. Λήκυθοι [1200]
Δ.Ι.17. Αρύταινες [1202]
Δ.Ι.18. Υδρίες [1205]
Δ.Ι.19. Πυξίδες [1209]
Δ.Ι.20. Τριποδικό χυτρόσχημο αγγείο [1210]
Δ.Ι.21. Αμαυρόχρωμα κεραμεική [1211]

Δ. I. Α. Χάλκινα αγγεία [1216]

Δ ΙΙ. Διακόσμηση – Τα διακοσμητικά θέματα [1218]

Δ.ΙΙ.1. Οριζόντια τεθλασμένη σε εδαφόχρωμη ζώνη [1219]
Δ.ΙΙ.2. Επάλληλες τεθλασμένες [1221]
Δ.ΙΙ.3. Ομάδες κάθετων οφιοειδών γραμμών διαταγμένες σε μετόπη [1222]
Δ.ΙΙ.4. Δικτυωτά τρίγωνα [1222]
Δ.ΙΙ.5. Δικτυωτοί ρόμβοι πλαισιωμένοι με τρίγωνα, εντός μετόπης [1223]
Δ.ΙΙ.6. Οδοντωτό [1223]
Δ.ΙΙ.7. Ιχθυάκανθας [1223]
Δ.ΙΙ.8. Κροσσωτό τρίγλυφο [1224]
Δ.ΙΙ.9. Κροσσωτά τρίγωνα εντός των οποίων βρίσκονται δικτυωτοί και στιγμωτοί ρόμβοι [1224]
Δ.ΙΙ.10. Ρόμβοι διαταγμένοι σε μετόπη [1225]
Δ.ΙΙ.11. Επάλληλα κατά κορυφή συμπλεκόμενα τρίγωνα [1225]
Δ.ΙΙ.12. Αντωπά τρίγωνα διαταγμένα σε κάθετη μετόπη [1226]
Δ.ΙΙ.13. Γλωσσωτό κόσμημα [1226]
Δ.ΙΙ.14. Μετόπη με αντωπά κατά κορυφή διαγραμμισμένα τρίγωνα, τα πλευρικά τοιχώματα της οποίας κοσμούνται επίσης με διαγραμμισμένα τρίγωνα [1226]
Δ.ΙΙ.15. Λοξά γραμμίδια – Κροσσωτό κόσμημα [1227]
Δ. ΙΙ.16. Επάλληλα ημικύκλια [1228]
Δ.ΙΙ.17. Επάλληλοι κύκλοι [1228]
Δ.ΙΙ.18. Επάλληλοι κύκλοι με στιγμωτά κέντρα [1228]
Δ.ΙΙ.19. Πλατιές γραμμώσεις [1228]
Δ.ΙΙ.20. Τροχός – Χ [1229]
Δ.ΙΙ.21. Διαγραμμισμένα τρίγωνα με κεραίες [1229]
Δ.ΙΙ.22. Διαγραμμισμένα τρίγωνα [1230]
Δ.ΙΙ.23. Μετόπες με δικτυωτό μοτίβο [1230]
Δ.ΙΙ.24. Επάλληλα τρίγωνα με δικτυωτό ρόμβο στα διάκενα [1230]
Δ.ΙΙ.25. Εμπίεστη διακόσμηση [1231]
Δ.ΙΙ.26. Κτενιστή διακόσμηση [1231]
Δ.ΙΙ.27. Πλαστική διακόσμηση [1232]

Δ.ΙΙΙ. Ειδώλια [1233]

Δ.ΙV. Όπλισμός [1236]

Δ.ΙV.1. Ξίφη [1236]
Δ.ΙV.2. Εγχειρίδια [1240]
Δ.IV.3. Λόγχες [1244]
Δ.IV.4. Μαχαίρια [1248]
Δ.IV.5. Αιχμές βελών [1253]
Δ.IV.6. Ομφάλια [1254]

Δ.V. Συμπληρώματα ενδυμασίας [1257]

Δ.V.1. Περόνες [1257]
Δ.V.2. Πόρπες [1266]
Δ.V.3. Κομβία [1274]
Δ.V.4. Επιρράματα [1277]

Δ.VI. Κοσμήματα [1279]

Δ.VI.1. Σφηκωτήρες [1279]
Δ.VI.2. Δακτύλιοι [1285]
Δ.VI.3. Ψέλλια [1291]
Δ.VI.4. Χάντρες [1296]
Δ.VI.5. Ενώτια [1300]
Δ.VI.6. Περίαπτο [1300]

Δ.VII. Διάφορα [1301]

Δ.VII.1. Κρητίς [1301]
Δ.VII.2. Τριχολαβίδα [1301]
Δ.VII.3. Χάλκινη βάση ειδωλίου [1302]
Δ.VII.4. Βαρίδια [1302]
Δ.VII.5. Εργαλεία [1304]
Δ.VII.6. Άγκιστρα [1304]
Δ.VII.7. Αδιευκρίνιστα [1305]

ΜΕΡΟΣ Ε. ΓΕΝΙΚΗ ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ ΚΑΙ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ – ΧΡΟΝΟΛΟΓΗΣΗ [1307]


Σχόλια

Παρακαλούμε τα σχόλιά σας να είναι στα Ελληνικά (πάντα με ελληνικούς χαρακτήρες) ή στα Αγγλικά. Αποφύγετε τα κεφαλαία γράμματα. Ο Αιγεύς διατηρεί το δικαίωμα να διαγράφει εκτός θέματος, προσβλητικά, ανώνυμα σχόλια ή κείμενα σε greeklish.