The Archaeological Society at Athens. Archaeologists and excavations 1837-2011 (in Greek)

Nektarios Karadimas

Κατά τη διάρκεια των πανεπιστημιακών μας χρόνων πέρασαν από τα μάτια μας χιλιάδες διαφάνειες κεραμεικής, γλυπτών ή άλλων αντικειμένων, αλλά σπανίως έως σχεδόν ποτέ δεν αντικρίσαμε σε αυτές τα πρόσωπα των αρχαιολόγων που κρύβονται πίσω από τα ευρήματα. Άραγε πόσο εύκολα μπορεί κάποιος από εμάς να ανακαλέσει το πρόσωπο κάποιου αρχαιολόγου, πέρα από αυτό του Ερρίκου Σλήμαν ή του Αρθούρου Έβανς; Και όλως παραδόξως, ενώ η αρχαιολογία θεωρείται ανθρωποκεντρική επιστήμη, ή έτσι εμείς οι αρχαιολόγοι θέλουμε να διαλαλούμε, πολύ συχνά ξεχνάμε τον ίδιο τον άνθρωπο.

Η φωτογραφική έκθεση της εν Αθήναις Αρχαιολογικής Εταιρείας ‘Οι αρχαιολόγοι και οι ανασκαφές 1837-2011’ είναι ένα σπουδαίο βήμα προς μια νέα, ενδιαφέρουσα προσέγγιση, παρά τα κάποια επιμέρους προβλήματα.

Η έκθεση εγκαινιάστηκε στις 31 Οκτωβρίου 2011 από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας κ. Κάρολο Παπούλια και περιλαμβάνει 357 φωτογραφίες, πολλές από τις οποίες ήταν άγνωστες μέχρι σήμερα. Ογδόντα πέντε αρχαιολόγοι, όλοι τους Εταίροι της εν Αθήναις Αρχαιολογικής Εταιρείας, παρουσιάζονται με χρονολογική σειρά: από τους πρωτεργάτες της ελληνικής αρχαιολογίας Κυριακό Πιττάκη και Στέφανο Κουμανούδη μέχρι και τους σημερινούς αρχαιολόγους,  τους οποίους πολλοί από εμάς είχαμε την τύχη να έχουμε δασκάλους, όπως η Λίλα Μαραγκού και ο Χρίστος Ντούμας. Το στίγμα των αρχαιολόγων δίνεται συνήθως από κάποιο πορτραίτο τους που συνοδεύεται από μερικές φωτογραφίες (συνήθως 2 με 6). Οι συνοδευτικές αυτές φωτογραφίες παρουσιάζουν το έργο τους, όπως ευρήματα που έφεραν στο φως ή αρχαιολογικούς χώρους που ανέσκαψαν ή συνεχίζουν να ανασκάπτουν. Θα βοηθούσε πολύ τους επισκέπτες αν υπήρχε παράλληλα και ένα μικρό βιογραφικό σημείωμα για κάθε αρχαιολόγο, όπως άλλωστε υπάρχει στον κατάλογο.

Εικ. 1. Από αριστερά προς τα δεξιά: Bert Hodge Hill, Σπυρίδων Μαρινάτος, Ιωάννης Παπαδημητρίου, Alan J.B. Wace, άγνωστος, Carl W. Blegen και Φώτιος Πέτσας στην είσοδο του Θολωτού τάφου του Ατρέα (Μυκήνες 1949). Αρχείο ASCSA.

Όλες οι φωτογραφίες προέρχονται από το πολύτιμο και πλουσιότατο αρχείο της εν Αθήναις Αρχαιολογικής Εταιρείας – ‘Κιβωτού’ της ελληνικής αρχαιολογίας. Ίσως θα ήταν πολύ πιο ενδιαφέρον να ανασυρθούν και να εκτεθούν παράλληλα άγνωστες φωτογραφίες και από άλλες αρχαιολογικές σχολές, όπως η Βρετανική Σχολή Αθηνών, η Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών και η Γαλλική Αρχαιολογική Σχολή. Μία τέτοια συνεργασία καθίσταται στις μέρες μας επιτακτική, όπως άλλωστε διαφαίνεται και από τη φωτογραφία της Αμερικανικής Σχολής Κλασικών Σπουδών, η οποία κοσμεί την αφίσα και το εξώφυλλο του καταλόγου της έκθεσης, αλλά δυστυχώς δεν φιλοξενείται σε αυτήν (Εικ. 1). Η φωτογραφία, ορόσημο της έκθεσης, εικονίζει το πάνθεον των προϊστορικών αρχαιολόγων, Σπυρίδωνα Μαρινάτο, Ιωάννη Παπαδημητρίου και Carl Blegen να περιστοιχίζουν τον στεφανωμένο – σαν ομηρικό ήρωα – Alan Wace, στην είσοδο του Θολωτού τάφου του Ατρέα (και όχι της Κλυταιμνήστρας όπως αναφέρει ο κατάλογος) το καλοκαίρι του 1949.

Εντύπωση προκαλεί το γεγονός ότι οι Εταίροι εικονίζονται σχεδόν πάντα μόνοι τους. Ακόμα και κάποια γνωστά αρχαιολογικά ζευγάρια, όπως ο Χρήστος και η Σέμνη Καρούζου, παρουσιάζονται χώρια. Από τις δε 274 συνοδευτικές φωτογραφίες, οι 200 και πλέον εστιάζουν αποκλειστικά σε αρχαιολογικούς χώρους και ευρήματα, χωρίς την παρουσία ανθρώπων. Με αυτόν τον τρόπο, ίσως ασυναίσθητα, η έκθεση αντανακλά όχι μόνο την εσωστρέφεια της Εταιρείας, αλλά και τη μοναχική πορεία των παλαιότερων αρχαιολόγων.

Εικ. 1.Ο Γεώργιος Μυλωνάς (τρίτος στο χορό) σε ένα μεσημεριανό διάλειμμα στις Μυκήνες το 1953. Πρώτος στο χορό ο αρχιτεχνίτης Ιωάννης Καραμήτρος. Από τον κατάλογο της έκθεσης (Νο. 137).

Η έκθεση έτσι, παρά την καλή θέληση της Εταιρείας, με δυσκολία σκιαγραφεί τις ‘δυνατές συγκινήσεις’ μιας ανασκαφής, που τόσο γλαφυρά έχει εξιστορήσει η Εταίρος της Εν Αθήναις Αρχαιολογικής Εταιρείας Φωτεινή Ζαφειροπούλου στο βιβλίο της Δια Σύρον, Πάρον, Νάξον, Ίον, Οίαν-Θήραν (Αθήνα 2007): απλές και καθημερινές ανασκαφικές εργασίες εν δράσει, στιγμιότυπα από ενσκήπτοντες έρωτες (άραγε πόσοι από εμάς δεν λαβώθηκαν από τα βέλη του Έρωτα σε κάποια ανασκαφή;), λύπες, ατέρμονα γλέντια και μαζώξεις. Ευτυχώς, κάποιες λιγοστές, αλλά ιδιαίτερες, φωτογραφίες έρχονται να καλύψουν αυτό το κενό και να λειτουργήσουν υπαινικτικά για τα παραπάνω. Ανάμεσα σε αυτές ας σημειωθούν η έξοχη φωτογραφία του Γεώργιου Μυλωνά να χορεύει με εργάτες μέσα στη ντάλα του μεσημεριού στις Μυκήνες (Νο. 137) (Εικ. 2), η φωτογραφία του Ιωάννη Παπαδημητρίου που με τη βοήθεια μιας λάμπας πετρελαίου ανασκάπτει μέσα στο Σπήλαιο του Πανός (Νο. 162), και η φωτογραφία του Νικόλαου Ζαφειρόπουλου και φίλων (εργατών;) στο Δεσποτικό της Αντιπάρου, με φόντο τα νερά του Αιγαίου και τη σκηνή της ανασκαφής (Νο. 213).

Να σημειωθεί και ένα μικρό λάθος. Στη φωτογραφία Νο. 190, ο φύλακας αρχαιοτήτων στην Ελευσίνα, κατά την εποχή των ανασκαφών του Ιωάννη Τραυλού, ονομάζεται Γεώργιος (Γιώργης) Τριαλώνης και όχι Νίκος Τριαλωνάκης.

Παρά τις όποιες παραλείψεις, η έκθεση προσφέρει μία ωραία ευκαιρία να γνωρίσετε τους σημαντικότερους αρχαιολόγους της ελληνικής αρχαιολογίας. Αναμφισβήτητα, οι πρωτεργάτες της εν Αθήναις Αρχαιολογικής Εταιρείας έθεσαν τα θεμέλια της ελληνικής και της αιγαιακής προϊστορικής αρχαιολογίας. Πολλοί δε σημερινοί Εταίροι της συνεχίζουν να παράγουν σημαντικότατο έργο. Αξίζουν λίγο από τον χρόνο μας!

Επιπλέον πληροφορίες:
Διάρκεια έκθεσης: μέχρι τις 31 Μαΐου 2012
Διεύθυνση: Πανεπιστημίου 22 (στο υπόγειο του κτηρίου)
Είσοδος Δωρεάν
Κατάλογος της έκθεσης
(Στην έκθεση διατίθεται δωρεάν και ένα μικρό 15σέλιδο φυλλάδιο με κάποιες πληροφορίες)