Η ανασκαφή μιας ανασκαφής: Ο Νεολιθικός Κατσαμπάς μισόν αιώνα μετά την αποκάλυψή του
Νένα Γαλανίδου Ανάσκαμμα 5 (2011): 33-52.
Από την εισαγωγή
Από τις αρχές της δεκαετίας του 1950, η ανασκαφική έρευνα του Στυλιανού Αλεξίου στη δυτική όχθη του αρχαίου ποταμού Καίρατου στην περιοχή του Κατσαμπά, 4 χιλιόμετρα βόρεια της Κνωσού και κοντά στο σημερινό λιμάνι του Ηρακλείου Κρήτης, έφερε στο φως οικιστικά και ταφικά κατάλοιπα της Εποχής του Χαλκού αλλά και σημαντική συστάδα νεολιθικών ευρημάτων σε άμεση γειτνίαση μεταξύ τους. Τα νεολιθικά αυτά ευρήματα οδήγησαν τον Αλεξίου σε μια συστηματική διερεύνηση του χαρακτήρα της νεολιθικής εγκατάστασης. ΄Ετσι, το φθινόπωρο του 1953 ανέσκαψε ένα καρστικό έγκοιλο, τη Bραχοσκεπή, στην κορυφή του ασβεστολιθικού λόφου που σήμερα ονομάζεται Μέσα Κατσαμπάς. Η Βραχοσκεπή αυτή απέδωσε άφθονη κεραμική, εργαλεία λαξευμένου και αδρού λίθου, οστά ζώων και θραύσματα ανθρωπολογικού κρανιακού και μετακρανιακού υλικού, που υποδηλώνουν ταφική χρήση. Μετά το πέρας των ανασκαφών στη Βραχοσκεπή, ο Στυλιανός Αλεξίου συνέχισε την έρευνα στα ΒΔ και σε απόσταση δέκα περίπου μέτρων και αποκάλυψε τα κατάλοιπα ενός κτιρίου, την Οικία. Οι ανασκαφές στην κορυφή του λόφου, στον αγρό Μιλαθιανάκη, ολοκληρώθηκαν το 1954, με την οικονομική συνδρομή της Αρχαιολογικής Εταιρείας. Το ίδιο έτος, η αρχαιολογική του σκαπάνη έφερε στο φως άλλα δύο νεολιθικά κτίσματα, το ΙΙΙ και το ΙV, στο αλλουβιακό πλάτωμα που βρίσκεται ανάμεσα στην κοίτη του ποταμού και τον λόφο του Μέσα Κατσαμπά. Στην περιοχή αυτή που κάποτε ήταν το αγρόκτημα του Χασάν Μπέη Σκιλλιανάκη είχαν εντοπιστεί και υστερομινωικοί (ΥΜ) τάφοι (Αλεξίου 1967). Τα κτίσματα ήταν σε κατάσταση κακής διατήρησης και απέδωσαν λιγοστή νεολιθική κεραμική. Οι τρεις αυτές θέσεις και τα ευρήματά τους αποτελούν στοιχεία του αρχαιολογικού χώρου που ο Αλεξίου εύστοχα ερμήνευσε ως «Νεολιθικό Συνοικισμό παρά τον Καίρατον» (1956, 1957).