Λατρεία των ερπετών στη μυκηναϊκή Ελλάδα και ναξιακά παράλληλα

Γεώργιος-Παναγιώτης Γεωργακόπουλος στο Προμπονάς Ι. & Ψαρράς Ε.Σ. (επιμ.), Πρακτικά του Δ’ Πανελληνίου Συνεδρίου με θέμα: «Η Νάξος δια μέσου των αιώνων», Κωμιακή 4-7 Σεπτεμβρίου 2008, Αθήνα 2013, 145-153.

Από την εισαγωγή

Στο φάσμα των μορφών ζωής τα ερπετά κατέχουν τη δική τους θέση. Τα χαρακτηριστικά τους, όπως προέκυψαν από τη διαδικασία της εξέλιξης, τα κάνουν να υπολείπονται αρκετά σε φυσικά όπλα από άλλα χερσαία ζώα. Αυτό σημαίνει μικρή δυνατότητα αντίστασης σε εχθρούς, αλλά η ανάγκη της επιβίωσης είχε σαν αποτέλεσμα άλλα χαρίσματα και δυνάμεις ως αντιστάθμισμα, όπως είναι οι διανοητικές, στοιχείο κοινό με τον άνθρωπο. Στην παράλληλη πορεία μάλιστα και στον αγώνα για αντοχή απέναντι στις δοκιμασίες της φύσης τα ερπετά θα μπορούσαν να θεωρηθούν και ως πρότυπο.

Οι ευκαιρίες συνάντησης των δύο ειδών πάντα ήταν πολλές. Είτε τυχαία στην εξοχή, είτε στον τόπο κατοικίας των ανθρώπων, όπου το ενδιαφέρον των ερπετών προκαλούσαν κάποια προϊόντα ή άλλα ζώα που είχαν προηγουμένως πλησιάσει. Πάντα όμως τα ερπετά φροντίζουν να προστατεύονται και να κρύβονται από πιθανούς κινδύνους. Ήταν ίσως και αυτός ένας λόγος που έδωσε αφορμή για ειδική αντιμετώπισή τους από την ανθρώπινη σκέψη.

Αψευδής μάρτυρας της σύνδεσης ανθρώπου και ερπετών είναι η συχνή παρουσία του φιδιού σε λαϊκές παραδόσεις. Καθώς δε ο νους σέβεται στην αρχική του εκτίμηση ό,τι φοβάται, η εντύπωση που προκαλεί το φίδι είχε ως αποτέλεσμα να αποκτήσει ιδιαίτερη θέση στη θρησκεία. Στο χώρο του Αιγαίου σχετικές μαρτυρίες προσφέρει η αρχαιολογική έρευνα ήδη για τους πολύ πρώιμους χρόνους. Γνωρίζουμε έτσι ότι στη μινωική Κρήτη το φίδι χρησιμοποιήθηκε ως θρησκευτικό σύμβολο από την προανακτορική εποχή. Εντύπωση ωστόσο προκαλούν οι σημαντικές ενδείξεις που παρέχουν τα μυκηναϊκά κείμενα για λατρεία των ερπετών.